O Szarlotskim Zdroiu

Szarlotenbrun, małe miasteczko, imię swoje wźięło: Zdroy sam zaś wiedźie imię swoie,
z imienia, swoiey piewszey Posesorki Jaśnie Wielmożney I.M. Pani Charloty, urodzoney
Rzeskiey Hrabiny de Pikler, a Małżonki I.W.M. Pana Generała Barona de Sebertosz.
Położenie tego miasteczka iest ku południowschodowi, ze 400 Kraków ode wśi Tanhaufen
nazwaney, gdźie teraźnieyszy dźiedźic I.M. Pan Baron de Sebertosz rezyduie. Od Swidnicy iest to miasteczko Szarlotenbrun 2 i 1/3 mili, od Wrocławia zaś 7 i 1/21 od czeskich gor tylko milę iedną odległe.
Przyiemny padoł wysokimi opokami, na których świerki i insze drzewa rosnące, otoczony, służy miasteczku do gruntu. Zołty i czerwony piasek z wielą roźnemi kolorowanemi zmieszany, iako też węgle kamienne w mnostwie się tam znayduią.
W srzodku tego miasteczka Zdroy ten z opoczystego wytryskuie gruntu.
W tym czworogranistym kamieniami wysadzanym obcembrowaniu z śiedmiu zrzodeł ten zdroy wynika. Te zrzodła są przez drewnianą przegródkę do połowy od siebie rozdźielone, tak, że na stronie ku zachodowi trzy, ku wschodowi zaś cztery zrzodła śię znayduią, które iednakowoż z większa w smaku i skutkach do siebie się równaią. Pompa też tam, częśćią dla Napoiu świeżo wyniknioney wody, częśćią dla pompowania do kąpiel wody, sporządzonaiest. Zaobcembrowanie Zdroiu tego, iest obszernym i dwoiaką kratą zaopatrzonym budynkiem obwiedzione, w ktorym nie tylko izdebka i kominek o iednych wschodach dla wygody gości czasu niepogodnego Zdroiu żażywających się znayduią, ale też i wieżeczka z Kupulą wystawiona iest.
Ten Zdroy nigdy nie zamarzł, a w naytęższy źimie tylko parę śilną z śiebie wydawał.
Gdyż ten Zdroy w wielkiey mnogości wytryskuie, więc za pozwoleniem Państwa gruntu tego, nie tylko tamteczni Obywatele ale też i pograniczni ten Zdroy za zwyczayny Napoy używaią. Owszem i do odległych mieysc na kuracyą w dobrze zaopatrzonych razwożony bywa Flaszach, i w przyszłym czaśie do rozsyłania lepsze będą sporządzone przygotowania.
Przy zrzedle smakuie barw przyiemnie, solno, ostro, przeraźliwo na ięzyku i trochę żelazno. Na czczo używaiąc, odbiia a w słabych ludźiach mglisto koło głowy czyni.
Zapach iest duchow pełny, kolor iasny, klarowny i nieco modrawy.
W naczyniu bez. przykryćia w krotkim czaśie swego zapachu i smaku utraca. I ten Zdroy żołądek zagrzewa. Po stronach śklanki, w ktorąby osobliwie w pogody ten Zdroy czerpany był, wiele bańkow śię wiesza, które śię ustawnie z dołu do gory wyrabiaią, w kilku Minutach nikną i zdroiowi temu znaczną część swoiey mocy uymuią.
Zmieszawszy 6 Unc. wody zdrowey z 10 Kroplami Waporuiącego koperwasowego Oleyku szumiała mocno: woda iasnżołtą, szumowiny na wierzch wydaiąć, została. Przez przymieszanie fiolkowego Syropu stała śię ciemnoźieloną a po przylaniu Spirit, Vitriol, fioletową.
Z galasami zmieszana z razu ćiemnobrunatna i mętna, po chwilce zaś czarna została; po napuszczeniu Spirit, Yitriol, źielonawy dostała kolor, i z dołu iasną ćię stawała. Zelazny koperwas, wrzenie w wodźie, i wiele bańkow sprawił, woda stała śię żołtą, po wierzchu pływala żołta skorka, we srzodku żołte kosmki a na spodźie nieco Okry ośiadło
śię. Przez rozwiązanie Mercur, Sublimat, stała śię mętną, nie pomarańczową, a raczey modrawą i biały obłoczek na spodzie się usadźił. Spirit, Salmon, iey nie odmienił, ale przyiemnego dostała zapachu,
Z waystynowym Oleykiem zmieszana została woda iasną, i tylko wiele bańkow do ćklanki przyIgnęlo.
Herbata zrobiła wodę naprzod fioletową, potym zaś czarnawą, i to barziey niż dolne Altwaserskie Zrzodło.
Od Rabarbarum dostała żołtą, mętną a na ostatek ćiemnobrunatną farbę. Mleko śię w niey cale nie zśiadło. Kwaśne wina czarnawo ufarbowała.
Okry więcey ta woda, nad Altwaserskie Zrzodło usadza; po wierzchowych kamiennych studni tey obwodach, gdyż śię po nich tam wiele wody tey roźlewa, iasnożiwa, solna niby przylgnięta znayduie śię substancya, która ługowo smakuie.
Dźiewięć Funtow tey wody oddały po zwyczaynym wyparowaniu 8 źiarn mineralney ługowey soli, która białawo śię wydawała, powietrza w śiebie zaćiągnęła, papier wilgotny uczyniła i ńołto go ufarbowała, także też poł Dragmy ługowo smakuiącej źiemi, która barzo letka i ńołtawo śię wydawała. Ta źiemia zać, nalawszy na nią pod mocnym szumowaniem śię Spirit, Vitriol, ieszcze 13 źiarn barzo ostro smakuiącey i śćiągającey mineralney soli, i 17 źiarn niesmakowitey ziemi, która będąc wodą rozwiązana śklankę tłustośćią omazała, niektore bańki wypuśćiła i wodźie tey gorzkawy smak udźieliła. Względem tego rożnego doświadczenia iasne śię daie dowodźić, że ten Szarlotski Zdroy iest barzo letka, klarowna, wyborna i źimna woda, która Koerwasową kaśną, duchow pełną istotę, subtelną, rozlatującą ćię ługową sol w mnostwie przednich żelaznych części z trochą letkiey źiemi z sobą przynośi.
Przetoż niezawodnie muśi w sobie moc, humory rozwiązaiącą, rozrzedzaiącą, zatwardzenie uwalniaiącą, i tego co śię rozwiązało sprowadzaiącą, takie też wielce
pośilaiącą, zawierać. Zwyczayny skutek tey wody z doświadczenia nie tylko w otwarciu stolca, czarno go farbuiąc, ale też i w znacznym odchodźie uryny się pokazuie. Te tam do
zrzodłowego domostwa należące księgi świadectwem potwirdzaią, że wielu pacyentow
pomocy u tego zrzodła szukaiąc przez iego używane zaś do zdrowia zupełnego
przychodźi, które to zdrowie, przez wszelakie we wszystkich rzeczach tam znayduiące śię
wyśmienite wygody, przez przyjemność sytuacyi i mieysca samego i przez
nienaprzykrzone tam rezyduiącego Wielmożnego Państwa gruntownego ku ratunku
chorych uśiłowania, zapewne tym prędzey następować muśi, gdyż to pewna rzecz iest, że
każdey wody zdrowey używanie tym przyiemniey i lepiey do skutku przywodźi, im więcey
z rozrywaniem myśli przyiemną odmianą złączone bywa. Przetoż zewnętrznie i
powierzchownie, będźie ta woda, w tych przypadkach, w ktorych Altwaserska dobre
sprawowała skutki woda, pożytecznie służyła. Ze zaś przez większą liczbę łużacy soli, a
mnieyszą liczbę źiemi, barźiey rozwiązaiącą i wyprowadzaiącą moc, nad ową, w sobie
zawiera, więc też większe skutki w ućiężeniu kamieni, słabośćiach ciała ludzi zestarzałych
osobliwie paraliżem naruszonych, w dychawicach, oczu boleśćiach, śilnym żołądka kurczu.
i wielu inszych podobnych niedostatkach, będzie sprawowała, a gdy zaś z mlekiem na
połowę, przez niektory czas używana będzie w wysuszeniu ćiała, krwi plwaniu, i w wielu niebeśpiecznych pierśi defektach niewypowiedźiane uczyni skutki.

Tekst zaczerpnięty z książki „Jedlina Zdrój studium historyczno – urbanistyczne” Bożeny Adamskiej.
Pisownia oryginalna ;)